Zostało ono zorganizowane przez Katedrę Teologii Pastoralnej i Katechetyki we współpracy z Uniwersytetem Opolskim i Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Seminarium odbyło się w ramach projektu „Pedagogia tolerancji. Podążając za Karolem Wojtyłą”, realizowanego przy wsparciu Ministra Edukacji i Nauki w programie Społeczna Odpowiedzialność Nauki (nr projektu SONP/SP/461712/2020). Kierownikiem projektu jest ks. prof. dr hab. Zygfryd Glaeser z Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, a wykonawcami w tym projekcie są: prof. dr hab. Anna Zellma z Wydziału Teologii UWM w Olsztynie i prof. dr hab. Jan Pomorski z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Patronat honorowy objęli: Warmińsko-Mazurski Kurator Oświaty w Olsztynie, Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski i Stowarzyszenie Katechetyków Polskich. W seminarium udział wzięli liczni przedstawiciele grona pedagogicznego i środowiska akademickiego z całej Polski, w tym dyrektorzy szkół, nauczyciele, pedagodzy, katecheci, psycholodzy szkolni, dyrektorzy wydziałów katechetycznych, przedstawiciele mediów. Główną osią dyskusji była pedagogia tolerancji inspirowana nauczaniem Jana Pawła II, w której istotne miejsce zajmuje fundament aksjologiczny. W ramach seminarium poszukiwano odpowiedzi na pytania: czym jest właściwie rozumiana postawa tolerancji i jak ją praktykować na co dzień? Podjęto dialog z przedstawicielami różnych środowisk naukowych i wychowawczych (rodziny, szkoły, Kościoła, mediów) w celu wymiany doświadczeń w zakresie towarzyszenia młodym w kształtowaniu postawy tolerancji. Prelegenci i uczestnicy wspólnie debatowali nad tym, jakie są współczesne wyzwania w zakresie wychowania do tolerancji pozytywnej oraz co zrobić, aby wspólnie działać na rzecz promocji tolerancji inspirowanej nauczaniem Jana Pawła II. W pierwszym dniu odbyły się dwie sesje tematyczne. Pierwszą sesję moderował ks. dr hab. Andrzej Kielian (UPJPII). Tematyka koncentrowała się wokół tolerancji w rodzinie i szkole. Ks. dr hab. Dariusz Kurzydło, prof. UKSW interesująco przedstawił znaczenie rodziny w wychowaniu do tolerancji. Przypomniał, że rodzina jest pierwszą i znaczącą szkołą tolerancji. Szacunek do drugiego człowieka i do własnych korzeni, aktywne słuchanie siebie nawzajem, dzielenie się odpowiedzialnością, współdziałanie, akceptacja starości i przyjęcie nienarodzonego życia odgrywają ważną rolę w kształtowaniu postawy tolerancji pozytywnej w rodzinie. Przyczyniają się do budowania „nowej kultury życia” (EV 22). Ks. dr Łukasz Simiński (UMK, WSD w Pelplinie) wygłosił referat pt. Tolerancja w środowisku szkolnym a wykluczenie z powodów religijnych. Współczesna szkoła – jak trafnie zauważył – stawia wychowawców i wychowanków nie tylko wobec wyzwań w zakresie tolerancji religijnej, ale wobec szeroko rozumianego wykluczenia z powodów religijnych zarówno w gronie nauczycieli, jaki i uczniów. Rozważania teoretyczne ks. dr Ł. Simiński wzbogacił o interesujące odwołanie do wyników badań empirycznych, zarówno ilościowych, jak i jakościowych, w tym do studium przypadków. Wskazał na potrzebę otwartości na wychowanków, wczuwania się w ich środowisko, bycia z nimi, słuchania ich, prowadzenia dialogu, budowania relacji opartych na prawdzie i miłości oraz uczenia wrażliwości na odmienność drugiego człowieka. Do tematyki referatów bezpośrednio nawiązano w dyskusji, zwracając uwagę na nowe wyzwania w zakresie kształtowania postawy tolerancji pozytywnej. Krzysztof Marek Nowacki, Warmińsko-Mazurski Kurator Oświaty w Olsztynie, zabierając głos w dyskusji przypomniał, że „życie rodziców to jest książka podstawowa, którą czyta dziecko” (św. Augustyn). Wskazał na potrzebę pedagogizacji rodziców. Przypomniał o potrzebie oparcia tolerancji na fundamencie chrześcijańskich wartości i wyraźnego sprzeciwu wobec permisywizmu i polaryzacji społecznej. Zaznaczył też, że w kształtowaniu postawy tolerancji pozytywnej ważną rolę odgrywa samo spotkanie z drugim człowiekiem na różnych poziomach istnienia, szacunek drugiego człowieka i jego godności, otwartość, roztropność, wrażliwość społeczna, miłości do Boga, drugiego człowieka i ojczyzny. Uczestnicy dyskusji, reprezentujący różne środowiska wychowawcze i naukowe, dzielili się też osobistym doświadczeniem, zwracając uwagę na brak pogłębionej refleksji nad znaczeniem słowa „tolerancja”, utopijną wizję miłości i szacunku wobec każdego człowieka, każdego jego zachowania, postawy, poglądów i przekonań. Za kluczowe uznali stwarzanie dzieciom i młodzieży możliwości w zakresie prowadzenia dialogu, umiejętność empatycznego słuchania oraz okazywania wzajemnego szacunku i obdarowania się dobrem. Współczesny wychowawca ma być człowiekiem otwartym, odpowiedzialnym, zdolnym do obrony wartości i sprzeciwu wobec zła.

Druga sesja, zatytułowana Tolerancja w przestrzeni publicznej – blaski i cienie, została zrealizowana w formie panelu dyskusyjnego z udziałem dr hab. Dominiki Żukowskiej-Gardzińskiej, prof. UKSW (UKSW, Centrum Myśli Jana Pawła II), dr Aldony Zakrzewskiej (zastępcy dyrektora, Katolickiej Szkoły Podstawowej im. św. Rodziny w Olsztynie), mgr Małgorzaty Hochleitner (dyrektor Wydziału Kształcenia, Wychowania, Opieki, Kuratorium Oświaty w Olsztynie), mgra Michała Kołakowskiego (nauczyciela religii w Szkole Podstawowej nr 1 im. Armii Krajowej w Ostródzie), mgra Marka Lewińskiego (dziennikarza radiowego Radia Olsztyn). Bardzo ożywioną dyskusję moderował ks. dr hab. Wojsław Czupryński (UWM w Olsztynie). Uczestnicy odwoływali się do aktualnej sytuacji społecznej i edukacyjnej, m.in. związanej z wojną na Ukrainie, obecnością dzieci ukraińskich w polskich szkołach, która rodzi nowe wyzwania i możliwości w zakresie towarzyszenia wychowankom w kształtowaniu postaw społecznych nacechowanych otwartością, braterską miłością, wyrozumiałością, poszanowaniem cudzych poglądów i upodobań, odmiennych wierzeń i zwyczajów. Za Janem Pawłem II zgodnie podkreślali, że tolerancja musi posiadać pewne granice, liczyć się z dobrem pojedynczego człowieka, dobrem wspólnym, prawdą, „autentyczną wartością ludzkiego życia”, odpowiedzialnością. Wielokrotnie też wskazywali na znaczenie spotkania i dialogu w towarzyszeniu wychowankom w kształtowaniu postawy tolerancji pozytywnej. Przypominali o potrzebie pedagogizacji rodziców oraz ich dynamizowania i zaangażowania w proces wychowanie potomstwa. Podkreślali znaczenie kompetencji psychologiczno-pedagogicznych i komunikacyjnych nauczycieli, wychowawców, katechetów oraz ich autentyczność i świadectwo wiary. Za istotne uznali współdziałanie szkoły z rodziną, parafią i mediami.

Kolejny, drugi dzień, poświęcony był dobrym praktykom pedagogicznym. Prof. dr hab. Anna Zellma (UWM w Olsztynie) zaprezentowała zagadnienie kształtowania postawy tolerancji w różnych środowiskach wychowawczych. Zauważyła, że w tym procesie ważne miejsce zajmuje zarówno informacja o odmienności, jak też odwołanie do wartości, kontakt osobisty i prawidłowe, oparte na dialogu, szacunku i wzajemnym zaufaniu, relacje interpersonalne. Odwołując się do 30 case studies, które analizowano w ramach projektu „Pedagogia tolerancji. Podążając za Karolem Wojtyłą”, zwróciła uwagę na znaczenie inicjatyw wychowawczych podejmowanych przez Instytut Dialogu Międzyreligijnego im. Jana Pawła II w Krakowie, Centrum Myśli Jana Pawła II, Fundację Pomoc Młodzieży im. św. Jana Pawła II „Wzrastanie”, Fundację „Dzieło Nowego Tysiąclecia” i Stowarzyszenie Przyjaciół Szkół Katolickich. Wymienione instytucje realizują m.in. projekty edukacyjne z zastosowaniem nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych (np. „Oblicza dialogu”, „Młody Asyż. Młodzież na rzecz tolerancji i pokoju”) oraz warsztaty tematyczne dla nauczycieli i uczniów. Organizują też konkursy tematyczne, fotograficzne, literackie. Udostępniają filmy edukacyjne wraz z dołączonymi do nich scenariuszami zajęć edukacyjnych. Proponują również gry miejskie i wirtualne wycieczki. Odpowiadając na zapotrzebowanie społeczne, swoją ofertę promują i udostępniają za pośrednictwem portali społecznościowych (m.in. Facebooka). Kolejny prelegent, ks. mgr Radosław Czerwiński (doktorant w Szkole Doktorskiej UWM w Olsztynie), zaprezentował adresowaną do młodzieży i nauczycieli aplikację „Tolerancja w praktyce”. Była to okazja do promocji tego innowacyjnego, ogólnie dostępnego narzędzia edukacyjnego, które – jak wynika ze wstępnych badań przeprowadzonych wśród młodzieży – może służyć poznaniu idei Światowych Dni Młodzieży, które stwarzają okazje do spotkania i dialogu.

Po wystąpieniach prelegentów w ożywionej dyskusji podejmowano aktualne problemy w obszarze pedagogii tolerancji. Zwracano przy tym uwagę na potrzebę profesjonalnego rozwoju nauczycieli, wychowawców, katechetów, w którym fundament aksjologiczny odgrywa kluczową rolę oraz konieczność tworzenia nowoczesnych aplikacji edukacyjnych i ewangelizacyjnych.

Oprac. ks. dr hab. Wojsław Czupryński